Haber

6.10.2025 10:27:56

2025-2029 Türkiye Kooperatifçilik Stratejisi ve Eylem Planı’nda Katılım Finans

Kooperatifler, bireylerin ortak ekonomik, sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla, gönüllülük esasına dayalı olarak bir araya gelmeleri sonucunda, ortak mülkiyete dayanan ve demokratik biçimde yönetilen işletmeler aracılığıyla oluşturulan özerk örgütlenmelerdir. Kooperatifler, toplumsal kalkınmayı destekleyen ve ticari işletmeler için güçlü bir temel oluşturan özgün birer modeldirler. Bu işletmeler; ortakların sahipliği, ortaklarına hizmet etme ve ortaklarınca yönetilme, kendi kendine yetme, kendi kendine sorumluluk, demokrasi, eşitlik, adalet, dayanışma, birlik ve ilkelere bağlı işletmecilik özelliklerine sahiptirler.

Türkiye’de kooperatifçilik, ekonomik kalkınma, toplumsal dayanışma ve yerel üretimin desteklenmesi açısından önemli bir işletme modelidir. Türkiye tarihinde kooperatifler ilk kez 396 sayılı Kanun’la 5 Ocak 1924’te ticaret şirketleri arasında sayılarak mevzuata girmiş, 1926 tarihli Türk Ticaret Kanunu’nda ise sermaye şirketleri bölümünde kooperatiflere yer verilmiştir ve günümüze gelinceye değin birçok gelişme yaşanmıştır. Bu noktada atılan son adım Türkiye Kooperatifçilik Stratejisi ve Eylem Planı (2025-2029)[1], TÜKOSEP, olup 2025/16 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Genelgesi ile 20 Eylül 2025 tarihli ve 33023 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır. Bu belgede önemli ve dikkat çeken hususlar mevcuttur. Söz konusu Strateji ve Eylem Planı’nın, 2012-2016 yılları arasında etkin bir şekilde uygulandığı ve yapılan çalışmaların olumlu sonuçlar verdiğine vurgu yapılmıştır.  7 Stratejik Hedef ve 36 Eylem kapsamında özellikle kooperatiflere sunulan kamu hizmetlerinde ve kooperatifçiliğin niteliği, niceliği ve imajı konusunda ilerleme kaydedildiği ayrıca kooperatifçilik konusunda farkındalık, eğitim ve araştırma alanlarında da kazanımların olduğu belirtilmiştir. Bu kazanımların artırılması ve sağlamlaştırılması amacıyla yeni bir kooperatifçilik stratejisi ve eylem planının oluşturulması kooperatifçilik alanında tüm paydaşların ortak kararı olduğu ifade edilmiştir. Eylem planında kooperatifçiliğin güçlü yönlerine vurgu yapılırken kooperatifçiliğin gelişmiş olduğu ülkeler örnek gösterilmiş ve bunların ülke ekonomisindeki paylarına işaret edilerek ticari aktörler olarak olumlu yanlarına temas edilmiştir. Ayrıca Birleşmiş Milletler (BM) 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri ve Avrupa Yeşil Mutabakatı çerçevesinde öngörülen hedeflere ulaşmada kooperatiflerin merkezi rolüne ve ülkemizde de Yeşil Mutabakat Eylem Planı (2021)[2] doğrultusunda kooperatiflerin yeşil dönüşüme önemli katkılarının olacağına dikkat çekilmiştir. Bu sebeplere binaen  2025-2029 TÜKOSEP’in rekabet edebilirliği yüksek, ekonomide etkin, yeşil ve dijital dönüşüme uyumlu kooperatifçilik konuları doğrultusunda temellendirildiği görülmüştür.  Ayrıca belgede temel önceliğin kooperatiflerin rekabet güçleri yüksek, çevreye duyarlı ve etkin oluşumlar çerçevesinde ekonomik ve sosyal kalkınmada merkeze yerleştirilmesi, toplumda kooperatifçilik bilincinin geliştirilmesi ve ılımlı yenilikçi politikalar ile gelir adaletine katkılarının artırılması olduğu belirtilmiştir. Bu doğrultuda 2025-2029 TÜKOSEP belgesinin; kooperatifçiliğin yapısal sorunlarına yenilikçi çözümler sağlamak amacıyla kuruluş ve işleyişin koordinasyon, teşvik, bilgilendirme ve yenilikçi politikalar çerçevesinde ele alındığına yer verilmiştir.

Belgede, 2025-2029 TÜKOSEP’in beş eksen kapsamında; iki stratejik amaç, altı hedef, bu hedeflere yönelik yirmi üç eylem ve yüz yirmi bir performans göstergesi içerdiği belirtilmiş ve hazırlık sürecinin katılımcı bir yaklaşımla yürütüldüğü ifade edilmiştir.  Ayrıca sürecin Ticaret Bakanlığı koordinasyonunda, başta Tarım ve Orman Bakanlığı ile Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı olmak üzere birçok paydaş kurumla birlikte gerçekleştirildiği belirtilmiştir. Yöntem ve sürece bakıldığında yapılan çalışmaların iki temel amaç doğrultusunda belirlendiği ifade edilmiştir. İlkinin, kuruluş, işleyiş, koordinasyon ve teşvik çerçevesinde kooperatifçilik için uygun ortam oluşturmak olduğu belirtilmiştir. İkinci amacın ise bilgilendirme, farkındalık ve yenilikçi politikalar kapsamında yeni politikalar geliştirip uygulamak olduğu açıklanmıştır. Bu amaçlara yönelik uygun hedeflerin, eylemlerin ve performans göstergelerinin hazırlandığı da belirtilmiştir. Mevcut durum değerlendirildiğinde GZFT (Güçlü, Zayıf, Fırsatlar ve Tehditler) analizine göre bazı çıkarımların söz konusu olduğu ifade edilmiştir. Bu doğrultuda kooperatifçiliğin güçlü yanları arasında mevcut deneyim, anayasal güvence, ilgili mevzuat ve kurumsal altyapının bulunması, kamunun kooperatiflere genel müdürlük düzeyinde hizmet sunması, vatandaşla güçlü iletişim olması ve kooperatif ürünlerine olan güvenin yüksek olması sayılmıştır. Zayıf yanların; kooperatiflerin az ortaklı ve küçük ölçekli olmaları, ortakların mevzuata ilişkin eğitim yetersizliği, yöneticilerin işletme konusundaki bilgi ve deneyim eksikliği, profesyonel yönetici istihdamı olmayışı, toplumda kooperatifçilik kültürü yerleşmemiş olması; kooperatif ortakları arasında ekonomik iş birliğinin sağladığı katkı ve faydaların tam olarak bilinmemesi gibi hususlardan oluştuğu belirtilmiştir. Fırsatların; BM tarafından, 2025 yılının "Uluslararası Kooperatifler Yılı" ilan edilmesi, pek çok toplumsal ve ekonomik sorunun çözümünde kooperatiflerin rolüne dair farkındalığın artması, kooperatiflerin devlet ve özel sektör dışında üçüncü sektör olarak hizmet üretmesi, katılım finansman modeline ilişkin yürütülen ulusal çalışmalarda kooperatifçiliğe vurgu yapılması ve istihdam oluşturma potansiyeli yer almaktadır. Tehditlerin ise toplumun bireyselleşmesi, büyük ölçekli şirketlerin, kooperatiflerin rekabet gücünü ve pazar paylarını olumsuz etkilemesi, küresel ve ekonomik riskler ve kayıt dışı ekonominin artması gibi alanlardan oluştuğuna dikkat çekilmiştir. TÜKOSEP’te belirlenen hedeflerin gerçekleşmesi için uygulama, izleme ve değerlendirme mekanizmasının öngörüldüğü; bu kapsamda Çalışma Birimleri, Hedef İzleme Birimleri ve Değerlendirme-Yönlendirme Komitesi oluşturulacağı, sistemin; kamu kurumları, kooperatifler ve STK’ların katılımcı, paylaşımcı ve şeffaf iş birliğiyle işleyeceği detayların Ticaret Bakanlığı’nca çıkarılacak Yönerge ile belirleneceği ifade edilmiştir.

Ticaret Bakanlığı tarafından hazırlanan 2025-2029 TÜKOSEP, genel itibariyle kooperatifçilik kapsamında gerçekleştirilen çalışmalar, mevcut durum ve GZFT analizi çerçevesinde şekillenmektedir. Ayrıca bu belge, kooperatiflerin kurumsal kapasitelerini güçlendirmeyi, finansmana erişimlerini kolaylaştırmayı ve sürdürülebilir kalkınmaya katkılarını artırmayı amaçlayan stratejik bir eylem planı olarak öne çıkmaktadır.

Belgede, Katılım finans kapsamımda bazı hususlar dikkat çekmektedir. Kooperatifçiliğin gelişimine uygun ortam oluşturulması amacına yönelik belirlenen hedefler doğrultusunda katılım finansa vurgu yapılmakta ve bir yol haritası belirlenmektedir. Belgede, belirlenen hedefler doğrultusunda kooperatiflerin katılım finans alanında faaliyet göstermesine, katılım sigortacılığının içinde kooperatif sigortacılığının geliştirilmesine ve kooperatif katılım finansman kuruluşlarının kurulmasına yönelik çalışmalar gerçekleştirileceği belirtilmiştir. Sorumlu Kuruluşların Ticaret Bakanlığı, Cumhurbaşkanlığı Yatırım ve Finans Ofisi Başkanlığı, BDDK, SEDDK, İş Birliği Yapılacak Kuruluşların ise Hazine ve Maliye Bakanlığı, TOBB, Kooperatif Üst Kuruluşları olduğu açıklanmıştır. Uygulama takvimi olarak ise 2027 tarihi belirlenmiştir.  Performans Göstergesi olarak Katılım finans alanında mevzuat çalışmalarının tamamlanması halinde katılım finans kooperatifi örnek ana sözleşmesi hazırlanması, Katılım finans kooperatifleri ve kooperatif sigortacılığı hakkında düzenlenen bilgilendirme ve farkındalık toplantısı sayısı ve Kooperatif sigortacılığının katılım finans mevzuatı çerçevesinde geliştirilmesi şeklinde üç kriter belirlenmiştir.

Katılım finans son yıllarda Türkiye’de stratejik öncelikler arasında yerini almakta ve finansal ürün ve modelleriyle bankacılık sektöründe ilgi görmektedir. Katılım finans, faizsizlik prensibine göre çalışan, bu prensibe uygun her türlü finans işlemlerini gerçekleştiren, risk paylaşımına dayalı ve ekonomiye katkı sağlamayı hedefleyen bir sistemdir. Bu bağlamda kooperatifçiliğin ve katılım finansın bazı noktalarda kesiştiği görülmektedir. Bu durum finansal kapsayıcılığın arttırılması ve farklı finans modellerinin geliştirilmesi açısından önemlidir. TÜKOSEP, belirlediği hedef ve eylemlerde katılım finansa yer vermekte ve kooperatifçilik ve katılım finansın bazı noktalarda bütünleştirilmesine yönelik bir vizyon ortaya koymaktadır. Söz konusu belgede “Kooperatifçiliğin Gelişimine Uygun Ortam Oluşturulacaktır” hedefi doğrultusunda katılım finans modelinin kooperatifçilik ekseninde güçlendirilmesine yönelik stratejik adımların atıldığı görülmektedir. Cumhurbaşkanlığı Yatırım ve Finans Ofisi (Mülga Cumhurbaşkanlığı Finans Ofisi) tarafından yayımlanan ve 2022-2025 yılları arasındaki dönemi kapsayan Katılım Finans Strateji Belgesi referans alınarak “Kooperatif katılım finansman kuruluşlarının kurulması” ile “Kooperatif sigortacılığının geliştirilmesi” hedeflenmiştir. Katılım finans açısından bu durum, bankacılık merkezli bir yaklaşımın ötesine geçilerek kooperatif temelli finansal yapılar vasıtasıyla tabana yayılması ve kapsayıcı bir finansal sistem oluşturulması noktasında ciddi bir adım olarak değerlendirilebilir. Özellikle katılım sigortacılığı çerçevesinde bu alanın geliştirilmesine yönelik vurgu, risk paylaşımı ve dayanışma gibi katılım ilkelerinin kurumsal kimlik kazanması açısından önemli bir durumdur. Uygulama süreci açısından Ticaret Bakanlığı, Cumhurbaşkanlığı Yatırım ve Finans Ofisi Başkanlığı, BDDK ve SEDDK’nın sorumlu, işbirliği yapılacak kurumların ise Hazine ve Maliye Bakanlığı, TOB ve kooperatif üst kuruluşlarının olması çok aktörlü bir yönetim sürecine işaret etmekte ve bu da katılım finansın geliştirilmesinde düzenleyici otoritelerin ve sektör temsilcilerinin aktif ve etkin rol almalarına zemin hazırlamaktadır. Ayrıca söz konusu belgede 2027 yılına kadar tamamlanması planlanan uygulama takvimi, uzun vadeli ve kurumsallaşma açısından bir perspektif ortaya koymaktadır. Aynı şekilde performans göstergeleri kapsamında ortaya konan katılım finans alanında mevzuatın çalışmalarının tamamlanması, Katılım finans kooperatifi için örnek ana sözleşmenin hazırlanması, bilgilendirme ve farkındalık toplantı sayısının belirlenmesi ve kooperatif sigortacılığının katılım finans mevzuatı çerçevesinde geliştirilmesi şeklinde belirlenen somut adımlar, sektörün güvenilirliği, kurumsallaşması, toplumsal farkındalığı ve ürün çeşitliliği gibi birçok noktada süreci olumlu etkileme potansiyeline sahiptir. Ayrıca denetim mekanizmasının işlemesi sürecin takibi ve hesap verilebilirliği açısından büyük önem arz etmekte ve katılım finans sisteminin güvenilir, şeffaf ve sürdürülebilir bir şekilde gelişmesine olanak tanımaktadır.

Genel itibariyle, belgenin katılım finansın kooperatifçilik temelinde kurumsallaştırılması ile finansal ürün ve hizmet çeşitliliğinin artırılmasını hedeflediği anlaşılmaktadır. Bu kapsamda kooperatiflerin katılım finans alanında aktif bir aktör haline getirilmesinin kooperatifçilik hareketinin güçlendirilmesine katkı sağlayacağını ve katılım finansın sürdürülebilir biçimde yaygınlık kazanacağını söylemek mümkündür. Ayrıca katılım finans ve kooperatifçiliğin kısmi bütünleşmesi, Türkiye’nin ekonomik kalkınma hedeflerinin gerçekleşmesinde, sosyal adaletin güçlenmesinde ve ekonomik kapsayıcılığın artmasında merkezi rol oynayacağını ihtimalini güçlü kılmaktadır. Strateji eylem planında katılım finansın uygulama sahasına dâhil edilmesi de stratejinin başarılı olması açısından önemli bir kritik olma özelliğine sahiptir.

Fahriye Afacan
İslam İktisadı ve Katılım Bankacılığı Doktora Öğrencisi
Bursa Uludağ Üniversitesi




 
 
[1] Eylem Planına Erişim Linki: https://ticaret.gov.tr/duyurular/2025-2029-turkiye-kooperatifcilik-stratejisi-ve-eylem-plani
 
[2] https://ticaret.gov.tr/dis-iliskiler/yesil-mutabakat/yesil-mutabakat-eylem-plani-ve-calisma-grubu/eylem-plani
 

Tüm Haberler

Bilgi

Okunma Sayısı: 47
Eklenme Tarihi: 6.10.2025 10:27:56
Güncelleme Tarihi: 7.10.2025 11:33:55

Paylaş